In veel verzen van al-Koran al-kariem wordt het belang van het zuiveren van de ziel benadrukt en ook speciale aandacht besteed aan de moraal. Daarom staan in de Koran meer verzen die betrekking hebben tot de moraal dan verzen die betrekking hebben tot al-ahkaam. Grote delen van Koranverhalen en profetische tradities gaan over de moraal. De menselijke ziel heeft twee niveaus: een lager en een hoger niveau. De ziel op het laagste niveau “neigt naar het materialistische deel van de mens, verlangt naar bevrediging van begeerten en naar geneugten van het lichaam en trekt het hart naar het lagere niveau. Dit is de schuilplaats van het kwaad en de bron van onfatsoenlijk gedrag” al-Djordjani. De ziel op het hoogste niveau is een mens met zuivere, volmaakte geest. Beide ziele niveaus zijn constant met elkaar in strijd, want het lichaam streeft ernaar om haar verlangens te bevredigen terwijl het spirituele zelf  de begeerten van het lichaam wil beheersen. Wanneer de spirituele dimensie de leiding heeft, dan stijgt de mens op de trappen van de moraliteit. Maar wanneer de lichamelijke dimensie van de mens de overhand heeft, dan daalt de mens in de arena van de ondeugd. De Heilige Koran onderscheidt drie soorten zielen:

1. een die rust gevonden heeft,
2. een verwijtende ziel
3. en een ziel die tot het kwaad aanzet.

Door opvoeding en zelfdiscipline stijgt de ziel in deze drie niveaus en groeit in menselijke kwaliteiten zoals kennis vergaren, naastenliefde beoefenen, vergeving schenken, het rechte pad volgen, eerlijk en trouwhartig zijn. Wat de mens tot mens maakt en hem onderscheidt van andere schepselen, is spirituele dimensie en goddelijke verering. In de Koran staat: «Wij hebben de mensen geëerd en Wij hebben hen op het vasteland en de zee gedragen en Wij hebben met goede dingen in hun onderhoud voorzien en Wij hebben hen duidelijk verkozen boven velen van hen die Wij geschapen hebben» 17/70. De islam negeert de behoefte van het menselijke lichaam niet, maar hij verfijnt en beheerst deze. Het voldoen aan de behoeften van de materiële dimensie van de mens, zoals voedsel, kleding en andere lusten zijn geen doel op zich, maar die zijn er slechts om de menselijke dimensie in het algemeen te dienen.

Manieren en methoden om de ziel te zuiveren

Gebrek, tekortkoming en fouten maken horen bij de mens. In het boek van Allah, de Almachtige, en ook in de Soennah van onze profeet v.z.m.h. staan manieren hoe men de ziel kan zuiveren en deze verhogen van het niveau van tekortkoming tot het niveau van perfectie. Allah s.w.t. zegt: «Bij een ziel en wie haar heeft gevormd! En die haar toen haar zondigheid en haar vroomheid heeft ingegeven! Wie haar loutert, hem gaat het goed en haar bedorven heeft, komt op het verkeerde pad» 91/6-9. En in een ander vers zegt Allah: «Hij die zich zuivert (van zijn zonden) zal waarlijk slagen en die de naam van zijn Heer gedenkt en de salaat verricht» 87/14-25. Toe Allah Moessa v.z.m.h. naar Fir’aun stuurde, zei Hij: «Ga naar fir’aun, voorwaar, hij was in overtreeding. En zeg: zou jij je niet willen zuiveren? Dan zal ik jou naar jouw Heer leiden, zodat jij (Hem) zult vrezen» 79/17-19. Sinds de oudheid hebben wijze mensen in alle beschavingen ernaar gestreefd om de ziel te zuiveren. Zij hebben daar verschillende methoden voor ontwikkeld en hebben daarvoor leerplannen gevolgd. Zij geloofden dat het volgen van die manieren leidt tot het bereiken van hun wensen en het goede leven. Echter, al degenen die gerechtigheid beoefenen, zullen niet ontkennen dat de Koran een belangrijk spiritueel boek is. Allah s.w.t. zond gezanten en heeft de boeken geopenbaard om de mensen te leiden naar het zuiveren van hun ziel en het reinigen van hun hart. Hij, de Almachtige, heeft al-Koran al-kariem tot een geest gemaakt die de harten laat leven en een licht dat de duisternis laat wegtrekken. In de Koran staat: «Zo hebben Wij aan jou een geest door Onze beschikking geopenbaard. Jij wist niet wat het boek, noch wat het geloof was, maar Wij hebben het tot een licht gemaakt waarmee Wij Onze dienaren leiden wie Wij willen. En jij leidt zeker naar een recht pad» 42/52. Zoals het zuiveren van de ziel de weg is die tot innerlijke rust leidt, zo is dit ook de weg naar het Paradijs. Hierover zegt Allah, de Almachtige: «en wat betreft degene die de macht van zijn Heer vreesde en de ziel weerhield van slechte begeerten, voorwaar, het Paradijs is de verblijfplaats» 79/40-41. De bedoeling van deze preek is dat de mens zichzelf moet leren kennen, want daardoor zal hij zijn positie in de schepping ontdekken. Hij moet wel weten dat zijn bestaan niet alleen dient om te leven zoals een dier leeft; integendeel, hij draagt normen en waarden over, handelt moreel en is een goddelijke plaatsvervanger op aarde.

Een zuiver ziel versterkt de mens

De islam baant de weg voor alle generaties om zich te vormen om trouw te zijn aan de onveranderlijke aspecten van de islam en tegelijkertijd de veranderlijke aspecten van de islam eigentijds te maken. Daardoor zal de moslim zich niet losmaken van zijn identiteit die door de geloofsleer en principes van de islam wordt gevormd. Vanuit dit kader, dat tegelijkertijd standvastig is en ook flexibel, dient de moslim het leven eigentijds te benaderen. Hij dient gehoor te geven aan de menselijke benodigdheden, want de mens in zijn geheel bestaat uit een lichaam, ziel en geest. Het element standvastigheid heeft betrekking op de mens met zijn Schepper en het element veranderlijkheid heeft betrekking op de mens in relatie met zijn omgeving. De menselijke ziel is een parel van onschatbare waarde; daarom dienen we deze door aanbidding van Allah s.w.t. te voeden. Want de ziel heeft voortdurend behoefte aan spiritualiteit. De aanbidding van Allah s.w.t. is de zuil voor het zuiveren van de ziel en daardoor wordt de mens een geliefde van Allah. In de Hadieth Qodsi zegt Allah, de Almachtige: «Mijn dienaar kan in Mijn nabijheid komen door het verrichten van iets waar ik meer van houd, dat ik hem heb opgelegd. Mijn dienaar komt steeds dichter bij Mij door het verrichten van aangeraden daden, net zolang tot ik hem liefheb. Als ik hem liefheb, dan ben ik zijn oor waarmee hij hoort, zijn oog waarmee hij ziet, zijn hand waarmee hij grijpt en zijn voet waarmee hij loopt. Als hij Mij om iets vraagt, dan zou ik het zeker geven en als hij bij Mij toevlucht zoekt, dan zal ik die zeker geven» Bochari. Hoe krachtig en rustig de ziel wordt door het hechten aan thikr en overgave aan Allah s.w.t. hoe meer iemand krachtig kan worden om moeilijkheden in het leven te overwinnen. In de Koran zegt Allah, de Almachtige: «Allah versterkt hen die geloven met een duidelijke uitspraak in het tegenwoordige leven en in het hiernamaals» 14/27.

Foto van Faseeh Fawaz