Een van de grote waarden waarop onze religie de nadruk op legt, is het verantwoordelijkheidsgevoel jegens Allah s.w.t. en de schepping. Verantwoordelijkheidsgevoel is een fundamentele eigenschap van de mens. Ieder mens draagt verantwoordelijkheden die hij in het dagelijkse leven moet nakomen. Daarom spoort de Heilige Koran de moslims aan om hun religieuze en wereldlijke plichten ten volle te vervullen en de rechten van de medemens niet te verwaarlozen. «O mijn volk, geeft de volle maat en gewicht in billijkheid en doet de mensen niet tekort in de dingen die van hen zijn en veroorzaakt geen ellende op de aarde door verderf te zaaien» 11/85. Elke opvoeder moet verantwoordelijkheidsgevoel bij de toekomstige generatie ontwikkelen. Het gezin speelt een belangrijke rol bij het bevorderen van een samenleving waarin het individu zelfbewustzijn heeft van zijn of haar eigen verantwoordelijkheid. Dit kan bevorderd worden door de jongeren op te voeden om de rechten van anderen te respecteren, het milieu en openbare ruimtes te beschermen. Het is van belang om kinderen verantwoordelijkheden te laten nemen en hen daarbij te helpen. Sayyidoena Mohammed v.z.m.h. onderscheidt drie grondslagen voor verantwoordelijkheid:

1. de eerste is verzorging, goed omgaan met mensen en behouden van menselijke waardigheid. Verantwoordelijkheid nemen is een plicht en geen eer. De profeet v.z.m.h. zei: «Ieder van jullie is een herder en ieder van jullie wordt ter verantwoording geroepen» Bochari.
2. De tweede grondslag is ter verantwoording roepen: het is een manier om een verantwoordelijke te beoordelen in termen van de mate waarin men zich verbindt met de taken van zijn functie en de rechten van anderen. Een personeelslid is verantwoordelijk voor zijn/haar werk, een leidinggevende is verantwoordelijk voor het welzijn van het bedrijf en de bescherming van de rechten van het personeel. «Bij jouw Heer, Wij zullen hen allemaal ondervragen. Over wat zij aan het doen waren» 15/92-93.  
3. De derde grondslag van verantwoordelijkheid is perfectie: in verschillende teksten legt ons geloof de nadruk om kwaliteit te bewaken en naar juistheid te streven. «En zeg: doet, Allah zal wel zien wat jullie doen en Zijn gezant en de gelovigen. Jullie zullen tot de kenner van het verborgene en het waarneembare worden teruggebracht. Hij zal jullie dan meedelen wat jullie aan het doen waren» 9/105. Sayyidoena Mohammed v.z.m.h. benadrukt de perfectie en kwalitatief werk door te zeggen: «Allah houdt van een van jullie wanneer hij een werk uitvoert, dient hij het op een kwalitatieve manier uit te voeren» Beihaqi. De islam beschouwt werk als een soort aanbiddingen waarvoor iemand wordt beloond, wanneer er een oprecht intentie is en het op een volmaaktheid wordt uitgevoerd. Dit wordt nogmaals door de volgende uitspraak van sayyidoena Mohammed, vrede zij met hem, benadrukt: «Allah, de Machtige en Verhevene, heeft perfectie in alles voorgeschreven» Moslim.

De relatie tussen verantwoordelijkheidsgevoel en zelfvertrouwen

Verantwoordelijkheidsgevoel wil zeggen: nobel gedrag. Verantwoordelijkheidsgevoel brengt de mens tot inspanning en zelfvertrouwen. Zelfvertrouwen stelt namelijk de mens in staat om zijn doelen en ambities waar te maken. Verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkelt bij de mens een doel in het leven; zo wordt hij meer bewust van zijn rol in het bestaan. Verantwoordelijkheidsgevoel is de basis van het succes van de mens, zowel in dit leven als in het Hiernamaals. Verantwoordelijkheid betekent betrouwbaarheid; het is een plicht en geen persoonlijk voorrecht.  Het is niet toegestaan dat degenen die een functie bekleden handelen op basis van relaties en vriendschap. «Wij hebben amanah (de toevertrouwde taak) aan de hemelen, de aarde en de bergen aangeboden, maar zij weigerden deze te dragen en schrokken ervoor terug. De mens nam deze op zich. Hij is onrechtvaardig en onwetend» 33/72. Het verantwoordelijkheidsgevoel is een plicht voor ieder die een publieke of een private functie bekleedt: president van een land, voorzitter van een instituut, chef van een afdeling, een docent op een school en een medewerker op zijn werk, zij zijn allemaal en ieder voor zich in zijn sector verantwoordelijk om zijn functie integer en zorgvuldig uit te oefenen. Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen om hen op een juiste manier op te voeden en burgers zijn verantwoordelijk voor hun omgeving. De islam heeft de relatie tussen een werkgever of leidinggevende en personeel op basis van rechtvaardigheid vastgelegd. Ieder is verantwoordelijk voor de rechten en plichten van een ander. De islam verbiedt ons om eigen gezag misbruiken. Hij verbiedt ons om eigen gezag te benutten voor eigenbelang en de rechten van anderen daarmee te benadelen. Sayyidoena Mohammed zei: Allah zei: «Op de Dag der Opstanding zal ik tegenstander van drie mensen zijn: de eerste deed een belofte die hij vervolgens niet heeft waargemaakt. De tweede heeft een vrije persoon als slaaf verkocht. En derde heeft iemand ingehuurd voor werkzaamheden en hem niet zijn loon heeft gegeven» Bochari. 

Waarom het ontbreken van verantwoordelijkheidsgevoel leidt onfatsoenlijk gedrag

De grondslagen van de bloei van een samenleving en van een beschaving liggen in het verantwoordelijkheidsgevoel van individuen. Het succes van alles wat een persoon bekleedt aan functies hangt af van zijn of haar verantwoordelijkheidsgevoel. Ieder van ons is verantwoordelijk voor zijn handelingen, zowel ten opzichte van Allah s.w.t. als ten opzichte van de medemens. De islamitische principes verplichten ons, moslims en moslima’s, om onze beloftes waar te maken, met veel toewijding onze functies uit te oefenen en bewust te zijn van Allah’s oog. Door oprechtheid en een levend geweten, bevorderen goedheid en dragen bij aan welvaart en welzijn van een samenleving. «Komt Allah’s belofte na wanneer jullie een belofte aangaan en verbreekt de eden niet na de bekrachtiging ervan, want jullie hebben Allah als Getuige genomen. Allah weet wat jullie doen» 16/92. Het ontbreken van het gevoel van verantwoordelijkheid leidt tot onfatsoenlijk gedrag. Dit heeft enorme gevolgen voor een samenleving, zowel op intellectueel, sociaal als op economisch niveau. Afwezigheid van verantwoordelijkheidsgevoel leidt tot bijvoorbeeld de verspreiding van vuilniszakken en afval in sommige buurten en straten. De cultuur van onverschilligheid leidt tot vernieling van openbare voorzieningen. Volgens ons geloof is de oprichting en bescherming van openbare ruimtes een vorm van opbouw van de Aarde en daarom een van de belangrijkste menselijke verantwoordelijkheden. «brengt geen verderf op de aarde, nadat zij in orde gemaakt is. Dat is beter voor jullie als jullie gelovig zijn» 7/85.

Foto van Kelly Sikkema