Normen en waarden zijn de basis voor stabiliteit en welvaart van een samenleving. Deze hebben alleen dan positieve invloed op de samenleving wanneer zij in het kader van het recht op gelijkheid voor alle mensen gegarandeerd worden; dit is het principe dat alle mensen gelijkwaardig zijn en gelijke rechten hebben. We spreken hier over waarden die gedefinieerd worden als opvattingen die een grote invloed hebben op het gedrag en op de besluitvorming van mensen. We moeten wel erkennen dat er in termen van praktische uitvoering een verschil is tussen de Westerse en de islamitische waarden. Het is een natuurlijk verschil; dit bevestigt dat de wereld niet alleen uit een beschaving en uit een cultuur bestaat, maar uit verschillende beschavingen, volkeren, nationaliteiten en religies. Het waardenvraagstuk is het oudste waarover tussen verschillende intellectuele denktanks wordt gediscussieerd. Hoewel ze het eens zijn over de algemene morele waarden, verschillen ze wat betreft bronnen, begrippen en criteria. De meningen van denkers over de bronnen van normen en waarden zijn gevarieerd. Sommigen zijn van mening dat de gewoonten van een samenleving de basis voor normen en waarden zijn. Anderen zeggen dat de rede de basis is en anderen weer vinden deze in het menselijk geweten, gevoelens en emoties. De moslims zijn van mening dat de edele Koran de belangrijkste bron voor normen en waarden is, want de Koran overstijgt het menselijk verstand. Het goddelijke boek is het beste wat betreft zorgvuldigheid, rechtvaardigheid, barmhartigheid, is alomvattend en humaan. Hierover zegt Allah s.w.t. het volgende: «Deze Koran leidt tot dat dat juist is en verkondigt aan de gelovigen die de deugdelijke daden doen dat er voor hen een grote beloning is» 17/9. De islamitische zienswijze op normen en waarden gaat er van uit dat de islam de mens met zijn Schepper verbindt, de mens een plaatsvervanger van Allah op aarde is en dat de mens de wereld leefbaar maakt door goddelijke principes. Allah s.w.t. zegt: «Toen jouw Heer tot de engelen zei: Ik ga op aarde een plaatsvervanger aanstellen». 2/30. De meeste menselijke beschavingen zijn het principieel eens over een reeks normen en waarden, maar zij verschillen in de praktische uitvoering. Hier kan echter een conflict opgewekt worden tussen degenen die hun waarden opdringen en degenen die hun recht op een levensvisie vanuit hun identiteit en overtuiging gestalte willen geven.
Waarom mensen verschillen over & van normen & waarden
Het is opmerkelijk dat in deze tijd met de multi-beschavingen en –culturen de mensen afhankelijk van hun bronnen van mening verschillen over het begrip van normen en waarden. Conflicten hierover kunnen in twee soorten worden opgesplitst. Het eerste conflict is intern en het tweede extern. Binnen één beschaving zien we dat er een scherp controversen ontstaan over het begrip van normen en waarden. Het is treurig om te zien dat deze conflicten vaak leiden tot meer verdeeldheid, vernietiging met desastreuze gevolgen. Meningsverschil behoort tot de menselijke aard; het is een sociaal aspect en het is onmogelijk om mensen in één idee te verenigen. Allah s.w.t. zegt: «Als jouw Heer het had gewild, had Hij de mensen tot één gemeenschap gemaakt, maar zij blijven het oneens, behalve zij met wie jouw Heer erbarmen heeft» 11/118. Mensen verschillen in hun gedachten, opvattingen en in hun religieuze en filosofische bronnen. Imam al-Qaassimi zei: Sommige sociologen zeiden: “elke opvatting verschilt van een andere; dit is afhankelijk van de omgeving waar men opgroeide, zijn gewoonten, zijn kennis en doelen. Dit is een natuurlijk verschijnsel bij mensen. Zij zullen het nooit geheel eens zijn, zowel over religieuze vraagstukken als wereldse zaken[1]”. De heersende religieuze en politieke opvattingen zijn overspoeld door sektarische karakters. Dit leidt vaak tot verdeeldheid van de moslims onderling en van de burgers van verschillende levensbeschouwingen. We moeten ons met z’n allen een einde maken aan deze negatieve verschijnselen die haat aanwakkert, zowel onder de moslims onderling als onder de burgers van verschillende achtergronden. Door middel van dialoog, openheid en gelijkheid moeten we de eenheid en de stabiliteit van onze samenleving bewaken. Om dit te kunnen bereiken, moeten we gehoor geven aan de volgende oproep van Allah s.w.t. «Voor een ieder van jullie hebben Wij een norm en een weg bepaald. En als Allah het gewild had, zou Hij jullie tot één gemeenschap gemaakt hebben, maar Hij heeft jullie in wat jullie gegeven is op de proef willen stellen. Wedijvert in goede daden. Tot Allah is jullie terugkeer, gezamenlijk. Hij zal jullie dan dat meedelen waarover jullie het oneens waren» 5/48. En Hij zegt ook: « O jullie die geloven! Vreest Allah zoals het hem toekomt; jullie mogen alleen maar sterven als moslims. En houdt samen vast aan Allah’s band en wees niet verdeeld en gedenk de gunst van Allah aan jullie, toen jullie vijanden van elkaar waren, bracht Hij jullie harten tot elkaar en werden jullie door Zijn gunst broeders. En toen jullie op de rand van de afgrond van het Vuur waren, heeft Hij jullie gered. Zo maakt Allah voor jullie Zijn tekenen duidelijk, opdat jullie geleid zullen worden» 3/102-103.
[1] Sheikh Jamaal ad-dien Al-Qaassimi
Verantwoordelijk omgaan met vrijheid
Deze goddelijke verzen roepen de mensen op om hun religieuze en sociale onenigheid en verdeeldheid die tot verwerpelijke conflicten kunnen leiden, af te zweren. Allah s.w.t roept de moslims op om het voorbeeld van eenheid dat onze profeet Mohammed v.z.m.h. in zijn samenleving heeft bewaard, te volgen. De dialoog moet uit wijsheid voortvloeien en een juiste methode hanteren om vrijheid, rechtvaardigheid en democratie in de samenleving te verstevigen. Allah s.w.t. pleit voor een goed woord: «En wiens woord is beter dan dat van hem die oproept tot Allah en die goede daden verrichten zegt: ik behoor tot de moslims. En het goede en het kwade zijn niet gelijk: beantwoord het kwade met wat beter is, dan zal degene met wie je in vijandschap leefde een oprechte vriend worden» 41/33-34. . In de wereld en in het bijzonder onder de moslims heerst er vandaag de dag een gespannen sfeer van angst, religieuze en politieke conflicten; deze leiden tot verstoring van veiligheid en stabiliteit. Om uit deze crisis te komen die de wereld omringt moet men terugkeren naar de waarden van tolerantie, verantwoordelijke vrijheid, gelijkheid en het zich samen inzetten voor een samenleving waarin de principes van het gevoel van verantwoordelijkheid en voortdurend wederzijds respect de leiding hebben. Allah s.w.t. zegt: «maar staat elkaar bij in het goede en vroomheid en staat elkaar niet bij in zonde en vijandigheid» 4/2. Het tweede niveau van het conflict over normen en waarden is dat tussen verschillende beschavingen, zoals bijvoorbeeld het conflict over het begrip en het criterium van vrijheid. Elke beschaving is van mening dat de vrijheid een groot goed en een belangrijke waarde is die het bewustzijn van alle mensen moet beheersen en hun daden bepalen. Het vrijheidsgevoel stelt de mensen in staat om hun menselijke waardigheid te ervaren en bevordert de deelname van burgers aan het opbouwen van hun toekomst en het ontwikkelen van de samenleving. Het vrijheidsbegrip is gekoppeld aan de beschaving van iedere samenleving. Omdat elke groep mensen een eigen beschaving heeft, is het noodzakelijk dat iedere samenleving een eigen begrip en criterium voor vrijheid hanteert. De heersende beschaving probeert het vrijheidsconcept van de culturele en religieuze context los te koppelen en het in een positief moreel gehalte te vertalen. Maar op hetzelfde moment beperkt zij het vrijheidsconcept tot haar filosofische overtuigingen en ontneemt anderen het recht op een eigen overtuigingen om het vrijheidsbegrip vanuit een eigen invalshoek te benaderen. De pioniers van dit concept presenteren het begrip vrijheid op een constructieve manier, zodat haar heerschappij op andere begrippen gerechtvaardigd kan worden. Aan de hand van dit voorbeeld kunt u nog eens andere normen en waarden vergelijken. Sayyidona Omar, moge Allah tevreden over hem zijn, zei: «Sinds wanneer behandelen jullie mensen als slaven, terwijl hun moeders hen als vrije mensen gebaard hebben».
Foto van Yasin Yusuf
