Allah s.w.t. schiep de mens drieledig, namelijk als lichaam, ziel en geest. De mens zal alleen evenwichtig groeien wanneer deze krachten evenredig ontwikkeld en gevoed worden; dan pas kan de mens zijn menselijke volmaaktheid benutten. Het evenwicht tussen lichaam, ziel en geest is vereist om een harmonieus leven te leiden. Speciale aandacht besteden aan een van deze drie elementen zal ten koste gaan van de twee andere elementen. Dit zal resulteren in ongewenst en onfatsoenlijk gedrag. Het grootste mysterie van het menselijk bestaan is de ziel, want niemand weet precies haar ziektes en remedie behalve Allah, de Almachtige. Allah s.w.t. zegt:﴾ Zij vragen jou over de geest. Zeg: De geest komt door de beschikking van mijn Heer. En van de kennis is jullie slechts weinig gegeven﴿ 17/85. Het zuiveren van de ziel bevat twee aspecten:

1. de ziel reinigen van onfatsoenlijk gedrag.
2. de ziel voeden met goede karaktereigenschappen.

De ziel vanuit een islamitisch perspectief

Allah s.w.t. heeft in de Koran de ziel op 3 manieren onderverdeeld, namelijk:

1. de verwijtende ziel ‘An-nafsoe lawaamah’,
2. de slechte ziel ‘an-nafsoe al amaarata bi soe’
3. en de vredige ziel ‘an-nafsoe al moetma-innah’.

De ziel kan soms een slechte ziel zijn, soms een verwijtende en soms een vredige. De slechte ziel is degene bij wie begeerten en het slechte de boventoon voeren. Het verhaal van de vrouw van de Egyptische koning beschrijft de slechte ziel als volgt: ﴾ En ik pleit mijzelf niet vrij, want de ziel is toch iets dat tot het kwaad aanzet, behalve wanneer mijn Heer erbarmen heeft. Mijn Heer is vergevend en barmhartig﴿ 12/53. In verschillende Hadieths heeft Sayyidona Mohammed v.z.m.h. duidelijk gemaakt dat de shaytaan goede maatjes met de slechte ziel is. Hij zei: «De shaytaan heeft invloed op de zoon van Adam en de engel heeft het ook. De ingeving van de shaytaan is het dreigen met kwaad en de waarheid verwerpen. De ingeving van de engel is het zich richten op het goede en aanname van de waarheid. Wie deze laatste ingeving krijgt, hij moet weten dat deze van Allah komt en daarvoor moet hij Allah  prijzen. Wie de eerstgenoemde ingeving vindt, hij moet toevlucht bij Allah zoeken tegen de shaytaan ar-rajiem. De profeet v.z.m.h. reciteerde het volgende vers: ﴾ De Shaytaan dreigt jullie met armoede en beveelt jullie zedeloosheid﴿ 2/268.» Tirmithi. De slechte ziel zal alleen geholpen worden door het gedenken van Allah, de Almachtige, door het zich bevrijden van wereldse begeerten en door het leiden van een spiritueel leven.

De waakzame & verwijtende ziel

Wanneer het gevoel van het geloof bij de mens zwak wordt, dan grijpt de shaytaan zijn kans om de ziel te beïnvloeden door negatieve gedachten en slecht gedrag. De enige die de mens kan helpen is een waakzame, verwijtende ziel. De moslimgeleerden hebben verschillende betekenissen aan de verwijtende ziel gegeven. Sommige geleerden zeiden dat een verwijtende ziel een ziel is die veel variabiliteit heeft. Anderen zeiden: is het diegene die niet achteloos door het leven gaat, maar zichzelf verwijten maakt over zijn tekortkomingen. Anderen weer zeiden: ieder verwijt zichzelf, zowel de vrome als de zondaar. De vrome verwijt zichzelf over het begaan van zonden en over zijn ongehoorzaamheid aan Allah, de Almachtige. De zondaar verwijt zichzelf de begeerten en verlangens die hij voorbij heeft laten gaan. De verwijtende ziel is een waakzame ziel die zichzelf laat corrigeren. Dit wordt in de hedendaagse psychologie het morele geweten genoemd. De bron van dit verwijt is het gevoel van het geloof (al-imaan), daardoor maakt een moslim onderscheid tussen goed en kwaad en tussen waar en onwaar. Het geloofsgevoel is als een kompas dat de mensen de juiste richting blijft aanwijzen. De Hadieth- literatuur staat vol met prachtige verhalen van as-sahabah (metgezellen van de profeet) -Moge Allah tevreden over hen zijn- hoe zij zichzelf verwijten maken over hun eigen tekortkomingen. Een daarvan is het verhaal van Hanzalah, hij zei: «Ik liep huilend langs Aboe Bakr. Hij zei: wat is er met jou aan de hand, Hanzalah? Ik zei: Hanzalah is een hypocriet geworden. Wanneer we bij de profeet v.z.m.h. zijn, spreekt hij over het vuur en het paradijs alsof wij die voor onze ogen zien. Maar wanneer we terugkeren naar onze vrouwen en landerijen, dan vergeten wij veel. Aboe Bakr zei: Bij Allah! Het overkomt mij precies hetzelfde. Kom, we gaan naar de profeet, vrede zij met hem. We gingen naar de profeet v.z.m.h. Toen hij ons zag, zei hij: wat is er met jou aan de hand, Hanzalah? Ik zei: O profeet, Hanzalah is een hypocriet geworden. Wanneer we in uw gezelschap zijn, spreekt u over het vuur en het paradijs alsof we die voor onze ogen zien. Maar wanneer we terugkeren naar onze vrouwen en landerijen, dan vergeten wij veel. De profeet v.z.m.h. zei: als jullie in dezelfde staat blijven zoals jullie bij mij weggaan, dan zullen de engelen jullie handen schudden tijdens jullie bijeenkomsten, op jullie wegen en in jullie bedden, maar Hanzalah! Voor alles moet u tijd maken » Tirmithi. Allah s.w.t. prees de verwijtende ziel als volgt: ﴾ Ik zweer bij de Dag der Opstanding. Ik zweer bij de verwijtende ziel﴿ 54/2.

De vredige ziel

De derde soort ziel die Allah s.w.t. in de Koran noemt is de vredige ziel. Zij wordt een vredige ziel genoemd vanuit het oogpunt dat zij vredig werd door de aanbidding van Allah, de Almachtige, vertrouwen op de Almachtige en tevredenheid, zowel in voor- als in tegenspoed. De vredige ziel werd door sommige geleerden gedefinieerd als:

1. een tevreden ziel,
2. raakt niet snel in paniek bij tegenslag,
3. klaagt niet bij tegenspoed,
4. overdrijft niet in het beleven van vreugde en genot,
5. maar zij geniet van rust en stilte.

Zij heeft de betekenissen van het leven ervaren, daardoor streeft zij naar het Hiernamaals. Wanneer de ziel in aanbidding en gedenken van Allah, de Almachtige, treedt, in zijn ontmoeting en belofte, geloof in zijn qadha’ en qadar (lot) en volvertrouwen heeft in Zijn zekerheid en voorziening, dan stroomt in het menselijke lichaam een gevoel van rust en stilte. Hieruit kunt u concluderen dat de belangrijkste oorzaken van angst, stress, depressie, gebrek aan het gevoel van geluk en innerlijke rust de ziel uitsluiten van thikri Allah s.w.t. (gedenken van Allah). In de volgende vers benadrukt Allah s.w.t. deze bevindingen. Allah s.w.t. zegt: ﴾ Wie zich van mijn vermaning afwendt die zal een benauwd leven leiden en Wij zullen hem op de Opstandingsdag blind ter verzameling brengen. Hij zal zeggen: Mijn Heer waarom hebt U mij blind ter verzameling opgebracht, terwijl ik toch kon nog zien. Hij zegt: zo is het, Onze tekenen zijn tot jou gekomen, maar jij hebt ze vergeten, evenzo word jij vandaag dus vergeten ﴿ 20/124-126. De vredige ziel wordt gekenmerkt door uitstraling van rust en bescheidenheid, geduld bij tegenspoed, intomen van begeerte en vermijden van alle vormen van ondeugd. Verleidingen en verlangens zijn in het leven krachtig, maar de vredige ziel volhardt om de juiste weg te volgen conform het geloof in Allah s.w.t. en liefdadigheid, geduld en berouw, rechtschapenheid en vroomheid. Allah s.w.t. zegt:﴾ Zij die geloven en wier harten gerustgesteld worden doordat zij Allah gedenken. Zeker, door Allah te gedenken worden de harten gerustgesteld﴿ 13/28. De belangrijke kwaliteiten van de vredige ziel is oprechtheid:

1. oprechtheid ten opzichte van Allah, de Almachtige,
2. oprechtheid ten opzichte van zichzelf
3. en oprechtheid ten opzichte van de mensen.

Sayyidona Rassoelollahi v.z.m.h. zei: « Laat datgene wat je aan het twijfelen brengt voor datgene wat je niet laat twijfelen, want oprechtheid brengt rust en leugen veroorzaakt twijfels» Tirmithi. Bij het sterven wordt de vredige ziel ontvangen door de engelen der barmhartigheid met balsem en lijkwaden uit het Paradijs. Sayyidona Mohammed v.z.m.h. zei: «De engelen zeggen bij stervende vredige ziel: O goede ziel in een goed lichaam, welkom! Ga lofprijzend naar binnen en verheug u in de genade, de basilicumgeur en in de Heer die niet boos is » Ahmed. Allah s.w.t. zegt: ﴾O ziel die rust gevonden heeft, keer tevreden en met welgevallen terug naar jouw Heer. En treed binnen te midden van Mijn dienaren. En treed binnen in Mijn Paradijs﴿ 89/27-30.