De situaties waarin mensen leven hebben invloed op hun emoties en gedachten. Daardoor wordt het menselijk gedrag onderworpen aan twee belangrijke factoren: de rede en de emotie. Een van de belangrijkste factoren die rust bij mensen brengt is het evenwicht tussen gedachten en emoties, tussen rede en hart. Er zijn mensen die rationeel omgaan met situaties. De regels van de logica overheersen hun manier van denken en hun wijze van handelen. Hun karakter is gericht op strengheid en weinig emotie. Er zijn ook mensen die emotioneel omgaan met situaties. De emoties overheersen hun gedrag dat meestal resulteert in aanmerkelijk onvoorzichtig handelen. Allah s.w.t. heeft de mens geschapen in een mengsel van rede en emotie. Om ontberingen te voorkomen heeft Allah s.w.t. voor de mens regels opgesteld die de balans tussen de eisen van zijn rede en de behoeften van zijn emotie in evenwicht moeten houden. De mens moet zijn emoties goed onder controle houden, zodat deze zijn denken en handelen niet gaan overheersen. Want dan zullen roekeloze reacties en onvoorbereide handelingen hem gaan leiden, wat ernstige gevolgen kan hebben. De profeet v.z.m.h. zei: «Een rechter mag niet oordelen over twee personen, terwijl hij in een boze bui is» Bochari. Allah s.w.t. wenst voor ons niet dat we door emoties geleid worden, maar Hij wil dat we goed nadenken over en ons goed voorbereiden op wat moeten we doen. Hij s.w.t. verbiedt ons om een emotionele gemeenschap te zijn: een gemeenschap die uitbundig loopt te gillen en te schreeuwen wanneer tegenstanders iets roepen. Allah s.w.t. beveelt ons een gemeenschap te zijn die de balans tussen rede en emotie houdt: een gemeenschap die rekening houdt met het algemeen belang.
Kenmerken van de rede & de emotie
Rede en emotie kunnen elkaar niet missen: de hardheid van de rede wordt door de emotie verzacht en de roekeloosheid van de emotie wordt door de rede afgezwakt. Ieder van hen heeft een effectieve rol in het menselijk leven. De Koran al-kariem heeft de profeet v.z.m.h. gewaarschuwd voor het negeren van de emotionele kant van de mens. Allah s.w.t. zegt: «Vanwege barmhartigheid van Allah was jij zacht voor hen, maar als jij streng en hardvochtig was geweest dan waren zij rondom jou uiteengegaan. Vergeef hen en vraag vergeving voor hen» 3/159. We lezen ook in de Koran al-kariem een waarschuwing van Allah s.w.t. gericht aan de moslims voor het gevaar van emotionele blindheid. Allah s.w.t. zegt: «En laat de haat van een volk jullie er niet toe brengen niet rechtvaardig te zijn. Weest rechtvaardig, dit is dichter bij Taqwa» 5/8. Dat wil zeggen: laat de haat (emotie) jullie niet leiden tot onrechtvaardigheid. Maar jullie moeten de emotie opzij schuiven en oordelen volgens de rede die overeenkomt met de goddelijke wetgeving; dit leidt tot de nabijheid van Allah, de Almachtige. De moslim dient in zijn omgang met zijn omgeving rekening te houden met rechtvaardigheid en liefdadigheid: kort gezegd met rede en emotie. Allah s.w.t. zegt: «Allah gebiedt rechtvaardig te handelen en goed te doen» 16/90. De rechtvaardigheid wordt bepaald door de rede en de liefdadigheid door de emotie. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, want de heelheid van de mens bestaan uit mentale en emotionele integratie. Er staan in de Koran veel verzen die de noodzaak van rechtvaardigheid -waar de rede de bron is- en vergiffenis -waarde emotie de bron is- aanduiden. Bijvoorbeeld: Allah s.w.t. zegt: «En als jullie bestraffen, bestraft dan evenals jullie zijn bestraft. Maar als jullie geduldig volharden, dan is dat beter voor hen die geduldig volharden» 16/126. En in een ander vers zegt Allah, de Almachtige: «De vergelding voor een slechte daad is een overeenkomstige slechte daad. Maar wie vergeeft en verzoent, zijn beloning is bij Allah» 42/40.
Emotie & rede vanuit een islamitisch perspectief
De balans tussen rede en emotie is de wijze waarop de Koranische discours gebaseerd. Wijsheid en zachtheid zijn het middelpunt waaruit de Koran al-kariem onze profeet Mohammed v.z.m.h. heeft geleid. Allah s.w.t. zegt: «Roep op tot de weg van jouw Heer met wijsheid en goede aansporing en twist met hen op de beste manier. Jouw Heer kent wie van Zijn weg afdwaalt het best en Hij kent hen die het goede pad volgen het best» 16/125. Degene die het religieuze discours in al zijn maten en soorten, zowel in geschrift als in woord en beeld volgt, zal constateren dat deze door het emotionele discours gedomineerd wordt. Hij zal ook constateren dat het emotionele discours de cultuur van extremisme voedt, vooral in een samenleving waarin etnische minderheden in sociaal opzicht worden uitgesloten. Extremisme, onverdraagzaamheid en sektarisme zijn de producten van het emotionele discours en toont de afwezigheid van het rationele discours. In de biografie van onze profeet Mohammed v.z.m.h. lezen we hoe hij v.z.m.h. de metgezellen corrigeert wanneer zij door hun emotionele karakter worden gedomineerd. Sayyidoena Omar -moge Allah tevreden over hem zijn- maakte bezwaar tegen het vredesverdrag van al-Hoedaybiyyah en zei: «O gezant van Allah, wij zijn toch op het rechte pad en zij op het slechte! De profeet v.z.m.h. zei: jawel. Omar zei: zijn onze doden toch in het paradijs en hun doden in het vuur! De profeet v.z.m.h. zei: jawel. Vervolgens zei Omar: Waarom moeten wij onze godsdienst dan zo laten vernederen en dat wij terug moeten gaan voordat Allah de zaak tussen ons geregeld heeft? De profeet v.z.m.h. zei: ibna al-khataab: Ik ben de boodschapper van Allah en Hij zal mij nooit in de steek laten» Moslim. Anderzijds: het ontkennen van het belang van emoties en het zich alleen richten op de rede, dat betekent ontkenning van de menselijke natuur. De mens heeft dringende behoefte aan emotionele impulsen en ook aan rationele verlichting. Beste moslims en moslima’s, we moeten afstand nemen van valkuilen van het emotionele discours en ons bevrijden van de hardheid van rationele discours. De menselijke persoonlijkheid dient gegrond te zijn op een nauwkeurige afweging tussen rede en emotie. Elke verstoring van deze vergelijking zal de menselijke gedachten en gedrag negatief beïnvloeden. Het is goed voor de moslims in deze tijd om vast te houden aan de kennis die wij hebben geërfd van onze betrouwbare imams die generatie op generatie betrouwbaar zijn verklaard, zoals de imams van de vier wetscholen.
Foto van Fakurian Design
